Tại buổi hội thảo về việc ngăn chặn thất thu và các khoản nợ thuế diễn ra vào ngày 1/3, Tổng cục Thuế đã báo cáo rằng các khoản nợ khó thu chiếm khoảng 1,1% ngân sách Nhà nước trong năm 2011, tăng một chút so với mức 1% của năm 2010.
Hơn một nửa trong số này là các trường hợp doanh nghiệp còn nợ thuế nhưng đã tự giải thể hoặc tạm dừng hoạt động mà không thông báo cho cơ quan thuế. Bên cạnh đó, còn có một số doanh nghiệp đã sử dụng hóa đơn đầu vào không hợp pháp để thực hiện hành vi gian lận. Khi được cơ quan chức năng phát hiện và ra quyết định truy thu và phạt theo quy định, các doanh nghiệp này đã nhanh chóng bỏ trốn.
Ngoài những trường hợp khó đòi đã nêu, các khoản được xếp vào diện “có khả năng thu” chiếm trên 70% tổng số nợ thuế. Tuy nhiên, trong danh sách các doanh nghiệp thuộc diện này xuất hiện nhiều tên tuổi lớn như Vinashin, Tổng công ty Xây dựng Hà Nội, Công ty Cavico Cầu hầm (Cavicob), Tập đoàn Thành Công, Công ty Bia và nước giải khát Phú Yên… với số nợ lên tới hàng chục tỷ đồng, trong đó thời gian nợ kéo dài (nợ trên 90 ngày chiếm hơn 60%).
Theo Tổng cục Thuế, một nguyên nhân quan trọng dẫn đến tình trạng này là do nền kinh tế gặp khó khăn, khiến nhiều doanh nghiệp rơi vào tình trạng hoạt động sản xuất kinh doanh thua lỗ. Kèm theo việc tiêu thụ hàng hóa diễn ra chậm, ngân hàng cũng thắt chặt cho vay, dẫn đến nhiều doanh nghiệp phải chấp nhận nộp phạt (do nộp trễ hạn) để chiếm dụng thuế làm vốn kinh doanh. Thêm vào đó, việc thanh toán tiền hàng trong giao dịch giữa các bên diễn ra chậm (để chiếm dụng vốn của nhau), gây khó khăn cho việc hoàn thành nghĩa vụ thuế.
Ngoài ra, theo đánh giá của cơ quan quản lý, một trong những lĩnh vực gặp khó khăn nhất trong thời gian qua là xây dựng cơ bản và bất động sản. Nhiều doanh nghiệp thi công các công trình sử dụng vốn ngân sách nhưng chưa được thanh toán, dẫn đến việc chậm nộp thuế. Thị trường bất động sản đóng băng cũng đã tạo ra khó khăn cho một số doanh nghiệp. Điển hình là trường hợp của Hoàng Anh Gia Lai, số tiền nợ đã lên tới hàng trăm tỷ đồng.
Ghi nhận từ Tổng cục Thuế cho thấy, ý thức tuân thủ nghĩa vụ thuế ở các doanh nghiệp không thuộc nhà nước thường không cao, khi họ chiếm gần 54% tổng dư nợ thuế. Cơ quan này cũng lưu ý rằng chế tài xử lý hiện tại yêu cầu các doanh nghiệp chậm nộp thuế phải chịu phạt. Tuy nhiên, thực tế cho thấy những doanh nghiệp đã nợ thuế lại càng không có khả năng nộp phạt. Điển hình như trường hợp Công ty Đức Phương (Nam Định), do kinh doanh thua lỗ nên đã chậm nộp thuế. Đến nay, số tiền phạt đã chiếm gần 40% tổng số nợ.
Cơ quan thuế cũng thừa nhận rằng một số đơn vị tại địa phương thực hiện các biện pháp cưỡng chế chưa đầy đủ và phần lớn chỉ dừng lại ở việc trích tiền từ tài khoản, các chế tài xử lý vẫn chưa đủ mạnh. Mặc dù ghi nhận các khó khăn khách quan mà doanh nghiệp đang gặp phải, Tổng cục Thuế khẳng định rằng trong năm 2012, cơ quan này sẽ triển khai các biện pháp mạnh mẽ hơn nhằm ngăn chặn gian lận và thất thu cho ngân sách.
