Tuy nhiên, đề xuất này không nhận được sự đồng thuận và giờ đây chỉ có rất ít người nhớ đến. Tội danh trốn thuế, một hành vi hình sự, hiện tại vẫn do Cục Cảnh sát Kinh tế thuộc lực lượng công an có thẩm quyền điều tra và truy tố.
Tại một số quốc gia, “cảnh sát thuế” có vai trò đặc biệt, với nghiệp vụ điều tra rất riêng và chuyên biệt. Lực lượng này có quyền lực lớn lao vì họ có thể đưa trực tiếp nghi phạm trốn thuế ra tòa và có khả năng bị giam giữ mà không cần thông qua bên thứ ba. Ở Việt Nam, số tiền bị trốn thuế chưa bao giờ được ước lượng một cách công khai và chính thức. Cuối năm ngoái, Bộ Tài chính báo cáo tổng nợ thuế là 74.912 tỷ đồng. Cơ quan này “nỗ lực để đảm bảo tổng nợ thuế vào thời điểm 31/12/2018 không vượt quá 5% tổng thu ngân sách năm”.
Đó là một con số rất đáng kể. “Nợ thuế” tức là vẫn còn khả năng thu hồi, vì vẫn có địa chỉ và có thể yêu cầu bồi hoàn, nhưng số tiền mất mát do trốn thuế thì chúng ta không thể xác định và thiếu các cơ chế để thu hồi. Trong giới ước tính, số tiền đã bị trốn thuế hàng năm không hề nhỏ hơn so với số nợ thuế đó.
Bộ Tài chính vừa qua đã tổ chức họp báo về dự án Luật Thuế Tài sản với mục tiêu “thu thêm hơn 30.000 tỷ đồng cho ngân sách”. Tôi tự hỏi, nếu chúng ta thu đúng và đầy đủ số tiền nợ thuế và giảm bớt số trường hợp trốn thuế, thì ngân sách đã có thêm hàng chục nghìn tỷ đồng như vốn dĩ nó phải có.
Nhưng chắc chắn rằng ngay cả khi ngân sách thu được hàng chục nghìn tỷ đồng đó, thì Nhà nước vẫn có thể áp dụng những luật thuế mới, trong đó Thuế Tài sản là một điển hình. Vì thực chất, thuế được xem như một công cụ quản lý và điều hành xã hội của Nhà nước.
Tuy nhiên, từ quan sát của tôi về cách thức truyền thông chính sách và phản ứng của công chúng, tôi nhận thấy có một số điểm cần lưu ý trong vấn đề này:
Đầu tiên, cần khẳng định rằng Thuế Tài sản ở đây là một loại thuế mới. Nhà gắn liền với đất và công trình xây dựng được coi là một loại bất động sản, nhưng vì thuế sử dụng đất đã được thu trước đó, nên giờ đây Bộ Tài chính muốn thực hiện việc đánh thuế lên nhà như một đối tượng độc lập với đất. Bên cạnh nhà, dự thảo luật còn đề xuất đánh thuế lên một số loại tài sản khác như ô tô, máy bay, du thuyền, tư liệu sản xuất… Đây là một loại thuế trực tiếp nhằm vào chủ sở hữu tài sản.
Thứ hai, nhiều vấn đề liên quan đến loại thuế này cần được Bộ Tài chính làm rõ. Từ góc độ những người chịu ảnh hưởng trực tiếp là người dân và doanh nghiệp, họ cần biết rõ hơn về các chi tiết, mức thuế suất 0,4% dựa trên căn cứ nào? Ai sẽ thực hiện quy trình định giá, phương thức định giá như thế nào, công cụ nào sẽ được sử dụng để định giá, tính thuế, thu thuế,… Chưa kể, nhà, ô tô, máy bay, tàu thuyền đều là những tài sản “tiêu sản” – giảm giá theo thời gian sử dụng dù giá đất có thể tăng. Vậy tiêu chí nào sẽ được dùng để định giá các tài sản này? 3 hay 5 năm sẽ điều chỉnh, và điều chỉnh như thế nào? Những thông tin cơ bản cần phải được làm rõ đối với người dân.
Thứ ba, các chức năng của thuế như tạo ra nguồn thu cho ngân sách, phục vụ sự hoạt động của bộ máy nhà nước, đảm bảo an ninh quốc phòng, cung cấp phúc lợi xã hội và dịch vụ công, điều tiết thu nhập; cùng với những nguyên tắc thuế cần tuân thủ như công bằng, bình đẳng, hiệu quả trong trường hợp thuế Tài sản sẽ được thực hiện như thế nào và theo cách nào? Ví dụ, thuế này sẽ điều tiết thu nhập, hành vi tiêu dùng của người sở hữu “biệt thự 6 con gà vàng” và người chỉ sở hữu một ngôi nhà giản dị ra sao? Cả hai, liệu họ có sống tốt hơn và cảm thấy công bằng không?
Cách thức công bố thông tin kiểu “ném bom” đối với một sắc thuế ảnh hưởng hàng chục triệu người như thuế Tài sản đang thiếu sự chuẩn bị kỹ lưỡng, và cũng thiếu những phân tích, lập luận thuyết phục từ nhiều khía cạnh khác nhau. Đặc biệt, nếu nhìn từ góc độ những người sẽ bị ảnh hưởng bởi chính sách, điều này tất yếu gây ra sự ngỡ ngàng và bất ngờ trong dư luận xã hội, thậm chí gây phản ứng tiêu cực từ phía công chúng.
Thuế là một từ không được nhiều người ưa thích, do đó nó thường được gọi là gánh nặng thuế (tax burden). Chẳng ai thích “gánh nặng” cả; họ chỉ chấp nhận khi nào thấy rằng điều đó có hợp lý. Người dân và doanh nghiệp, nếu buộc phải gánh chịu điều đó, họ cần được giải thích tại sao, rằng điều đó công bằng cho tất cả các bên chứ không chỉ là tiếng lặp lại quen thuộc “các nước khác đã áp dụng thuế” nên mình cũng phải vậy. Những lập luận một chiều, áp đặt mà không thể tạo sự đồng thuận mới là điều bất thường.
Việc liệu có đánh thuế hay không thường không quan trọng bằng cách thức đánh thuế. Cách thức thu thuế thực sự còn thể hiện cách thức chi tiêu.
Gần đây, chính phủ Pháp đã quyết định tăng thuế suất thuế thu nhập cá nhân lên 75%, khiến nhiều triệu phú và tỷ phú ở nước này tính toán chuyển đến sống tại Luxembourg. Đây là một khía cạnh khác của sắc thuế mà không quốc gia nào mong muốn.
